امضاء: «عمل کمترین اسمعیل سنه 1333» (پایین چپ)
رنگ‌‌روغن روی بوم
56×41 سانتی‌متر
تاریخ اثر: 1294

یکی از دستاوردهای مهم مکتب کمال‌الملک در نقاشی ایران، رواج نقاشی طبیعت بیجان و رسیدن به ترکیب‌بندی‌های ایستای کلاسیک است. طبیعت بیجان در نقاشی رنسانس شمال اروپا و همچنین در نقاشی باروک به تدریج از قرن شانزدهم میلادی ظاهر می‌شود، با این حال تا طلوع نقاشی طبیعت‌گرای ایرانی به کوشش کمال‌الملک و شاگردانش، این سوژه در نقاشی ایران چندان تجلی نداشت. تلاش اسماعیل آشتیانی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاگردان کمال‌الملک در این اثر، حاکی از نگاه نوجویانه نقاش ایرانی به سوژه‌ای تازه است که تا پیش از این، صرف نظر از گل‌ومرغ‌های دوره صفوی و زندیه، در نقاشی ایرانی سابقه ندارد. آشتیانی در اثر حاضر عناصر و اشیای آشنای ایرانی را در یک ترکیب‌بندی کلاسیک چیدمان کرده و همچون قدما با عبارت «عمل کمترین» نقاشی را رقم زده است.
اسماعیل آشتیانی اسلوب مقدماتی هنر را در مدرسه صنایع مستظرفه نزد کمال‌الملک فرا گرفت و با ممارست فراوان توانست دوره پنج‌ساله مدرسه را در سه سال به پایان رساند. وی در سال 1296شمسی از سوی استاد، ابتدا به معلمی و کمی پس از آن به معاونت مدرسه انتخاب شد و پس از بازنشستگی کمال‎الملک در سال 1307شمسی، به ریاست مدرسه رسید. در سال‌های مدیریت آشتیانی، آموزش دروسی مانند مینیاتورسازی، تذهیب، تاریخ هنر و قواعد مناظر و مرایا به دروس مدرسه افزوده شد و کتابخانه‎ای نیز در آنجا افتتاح گردید. او تا سال 1309شمسی که به سفر اروپا رفت، همچنان مدیریت مدرسه را بر عهده داشت. آشتیانی پس از بازگشت به تهران، در دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی مدرسه دارالفنون، به تدریس پرداخت. خدمات آموزشی و فرهنگی او در ایران، موجب شد تا در سال 1325شمسی از سوی شورای عالی فرهنگ به وی نشان درجه اول هنر اعطا گردد.
آشتیانی هنرمندی طبیعت‎گرا و پیرو مکتب کمال‎الملک بود و بسیاری از آثار خود را مستقیماً از روی طبیعت و به کمک مدل زنده می‌کشید. توانایی قابل توجه در طراحی، هماهنگی رنگ‌ها و به‌کارگیری ذوق شاعرانه از ویژگی‌های آثار اوست. نقش اسماعیل آشتیانی در تحکیم جایگاه نقاشی رئالیستی و طبیعت‌گرا در ایران قابل توجه است. او برخلاف طیفی از نقاشان هم‌نسل خود درگیر سوژه‌های تزیینی، اشرافی و درباری نشد؛ بلکه بیشتر صحنه‌هایی از زندگی روزمره، مردمان کوچه و بازار و همچنین طبیعت را مورد توجه قرار می‌داد. از آثار مهم آشتیانی می‌توان به «تک‌چهره از خود»، نامه‎نویس، بهلول در خواب، پرنده‎های تیرخورده، نوازنده آکاردئون، رویای حافظ و قهوه‎خانه سر راه اشاره کرد.