آقا نجف یا نجفعلی اصفهانی مشهورترین نگارگر و نقاش نیمه قرن سیزدهم بود و مقام هنری‌اش تا حدی رسید که به عنوان نقاشباشی دربار سلطنتی قاجار منصوب شد. او در واقع حلقه وصل بین سبک نقاشی اواخر سده دوازدهم و دوره ناصرالدین‌شاه قاجار بود و نقش مؤثری در ترویج نقاشی ایرانی داشت. به سخن دیگر عملاً پلی میان شیوه «زندیه و آغاز قاجار» و شیوه «فرنگی‌مآبی دوره ناصرالدین‌شاه» برقرار کرد. او زمانی طولانی بین سال‌های ۱۲۲۷ تا ۱۲۷۴ ه. ق فعالیت هنری داشت.

آقا نجف در ساخت اشیای مختلف هنری تبحر داشت و از او آثار نفیسی همچون قلمدان، قاب‌آیینه، جلد لاکی، نقاشی آبرنگ و حتی نقاشی پشت‌شیشه باقی مانده است که در موزه‌ها و مجموعه‌های مختلف دنیا نگهداری می‌شوند. با این وجود، تابلوهای باقیمانده از او بسیار نادر هستند؛ به طوری که پیش از این تنها یک تابلوی رنگ‌روغن از او شناسایی شده بود (پرتره تمام‌قد محمدشاه قاجار مورخ ۱۲۶۱ ه. ق). اندازه بزرگ، فضای حاکم بر تابلو، رنگ‌ها و بعضی از جزییات مانند پرده‌های قرمزرنگ پسزمینه و استفاده از طلا برای تزیین لباس‌ها در اثر حاضر، مشابه تابلوی محمدشاه قاجار است.

تابلوی زن و مرد جوان ایستاده دومین تابلوی رنگ‌روغن شناسایی شده از آقا نجف است و از این حیث اهمیت خاصی دارد. دو لت تابلو تکمیل‌کننده یکدیگر هستند: در یکی مردی با لباس‌های فرنگی که در یک دست گلابی و در دستی دیگر شمشیر دارد، به تصویر کشیده شده است. نگاره دوم زنی ایستاده با جقه‌ای زرین در دست را نشان می‌دهد. گویی زن و مرد هر یک در صددند تا گلابی و جقه را به یکدیگر هدیه دهند. تکنیک این دو اثر و شیوه ساخت و ساز آن‌ها بی‌شباهت به آثار دوره زندیه نیست. تبحر اصلی آقا نجف در شبیه‌سازی چهره‌ها و نشان‌دادن حالات و واقع‌نمایی آن‌هاست که این خصوصیت در هر دو چهره زن و مرد به صورتی شاخص دیده می‌شود. هر دو تابلو چه از حیث رنگ‌پردازی و چه از حیث ظرافت و دقت در پرداخت جزییات اثری است استادانه و جزو کارهای فاخر آقا نجف محسوب می‌شود.

آقا نجف این دو نقاشی را با الگوبرداری از تصاویر ایوان جنوبی کاخ چهل‌ستون اصفهان کشیده است. در زمان شاه‌عباس دوم صفوی چند نقاش هلندی به ایران آمدند و به دستور او در دربار مشغول به کار شدند. از جمله کارهای آن‌ها تصویر چند سفیر و زن و مرد اروپایی در کاخ چهل‌ستون است که همان‌ها الگوی آقا نجف بوده است. در دوره قاجار نقاشان درباری از جانب شاه و دیگر حامیان هنری به کپی‌کردن نقاشی‌های اروپایی واداشته می‌شدند. علاقه اعیان و درباریان قاجار به این نوع نقاشی‌ها تا جایی بود که آن‌ها را با افتخار کنار نمونه‌های اصلی اروپایی‌شان نمایش می‌دادند. همچنین این نقاشی‌ها محک مناسبی برای سنجش مهارت فنی و خبرگی هنرمندان بود. آقا نجف در چنین فضایی به دستور حسام‌السلطنه نقاشی‌های اروپایی کاخ چهل‌ستون را به تصویر کشید و سعی کرد نهایت مهارت خود را در آن به نمایش بگذارد. تابلوی آقا نجف اگرچه بر اساس آن نقاشی‌ها کشیده شده، اما تقلید صرف نیست و او به سلیقه خود تغییراتی جزئی در آنها ایجاد کرده است. از جمله لباس‌های زن و مرد را تغییر داده است. مخصوصاً استفاده قابل توجه از طلا در لباس زن جذابیت خاصی به آن بخشیده است.

نجفعلی در هر لت نقاشی بخشی از امضای خود را به خط نستعلیق درشت و زیبا نوشته است. در یکی از آن‌ها نام خود و در دیگری نام سفارش‌دهنده اثر ذکر شده است: «فرمایش محمدتقی میرزا حسام‌السلطنه، رقم نجفعلی».

بررسی آثار برجای‌مانده از آقا نجف حکایت از آن دارد که او به طور عمده به اجرای سفارش‌های مقامات بلندپایه اشتغال داشته است. از آن جمله قلمدانی است که در موزه هرمیتاژ سن‌پترزبورگ نگهداری می‌شود یا قاب آیینه‌ای که برای میرزا محمد زکی – حاکم اصفهان – ساخته است و پیش از این در موزه نگارستان تهران نگهداری می‌شد.

این تابلو نیز به سفارش محمدتقی میرزا حسام‌السلطنه (۱۲۰۶-۱۲۷۸ ه. ق) ملقب به شاهنشاه، هفتمین پسر فتحعلی‌شاه و حکمران بروجرد و نواحی آن کشیده شده است. حسام‌السلطنه را در حکومتداری فردی دوراندیش و کاردان توصیف کرده‌اند. او در عین حال مردی دانش‌دوست و فرهیخته بود و با ادبا و علما نشست و برخاست می‌کرد و شعر نیز می‌سرود. کتابخانه او در تهران یکی از کتابخانه‌های ممتاز ایران در دوره قاجار به شمار می‌رفت. این تابلو قبل از سال ۱۲۶۴ ه. ق و حضور حسام‌السلطنه در تهران کشیده شده است[1].

[1] . احوال و‌ آثار نقاشان قدیم ایران، محمدعلی کریم‌زاده تبریزی، لندن، ۱۳۶۳ ش، ج ۳، ص ۱۳۶۸-۱۳۸۱.