امضاء: «محسن سهیلی 1342» (پایین راست)
رنگ‌‌روغن روی بوم
90×60 سانتی‌متر
تاریخ اثر: 1342

محسن سهیلی که از شاگردان مستقیم و مطرح کمال‌­الملک به شمار می­‌آید، توانایی­‌های تکنیکی خود را به‌خوبی در این اثر به تماشا گذاشته است. وی علاوه بر داشتن مهارت­‌های فنی، نگاه زیباشناسانه­ خود به سوژه­ مهم منظره، که از دستاوردهای جریان نقاشی طبیعت­‌گرای ایران محسوب می­‌شود را نیز در این اثر عیان می­‌کند. این طبیعت­‌سازی قرابت زیادی به طبیعت­‌پردازی­‌های رمانتیک قرن نوزدهم فرانسه داشته که در جریان­‌های رمانتیک-ناتورالیستی چون مکتب باربیزون شهرت یافته است. سهیلی در این اثر از شباهت­‌سازی نمایشی و آرمانی منظره­‌های رمانتیک پرهیز می­‌کند و به همان میزان از سنت­‌های کلاسیک و آکادمیکی که از منظره تنها به عنوان پشت صحنه­‌ای برای داستان­‌های تاریخی استفاده می­‌شده است نیز فاصله می‌گیرد. در واقع می‌توان سهیلی را یکی از شاگردان مهم کمال­‌الملک در دورنماسازی دانست.

محسن سهیلی خوانساری، فرزند میرزامحمودخان، در تهران و خانواده‌ای اهل فرهنگ متولد شد. وی برادر بزرگ احمد سهیلی خوانساری، محقق، شاعر و مصحح خوش نامی است که تألیف کتاب مهم «کمال هنر» که به احوال و آثار کمال­‌الملک می­‌پردازد را در کارنامه دارد. این هنرمند بزرگ پس از اتمام درس در مدرسه‌  آلیانس، به مدرسه‌ صنایع مستظرفه می‌رود و زیر نظر کمال‌الملک نقاشی آموخته و پس از سه سال موفق به اخذ دیپلم مدرسه می‌شود. با استاد حسین شیخ و بسیاری دیگر از نقاشان مدرسه در همین زمان آشنا می­‌گردد و در تابستان نخستین سال حضور در مدرسه، به همراه هنرجویان دیگر، نمایشگاهی در سالن بزرگی که محل کار استادان بوده، برپا و موفق به فروش نخستین کار خود در این نمایشگاه می­‌شود. او با خلق تابلوهای طبیعت بی‌جان و منظره، به‌تدریج شناخته شده و توانست در نخستین نمایشگاه انفرادی در همان سالن استادان، بیشتر آثارش را به فروش رساند. گفته شده که مدتی نیز به منظور مطالعه­ هنر و کپی از آثار هنرمندان غربی به وین سفر کرده است. نقاشی از طبیعت و مناظر کوهستانی همچون اثر حاضر، ژانر مورد علاقه­ سهیلی بوده است. وی پس از اتمام مدرسه­ صنایع مستظرفه، کارگاهی در تهران دایر کرده و به طور جدی در آنجا مشغول کار می­‌شود.

در خصوص اهمیت هنری سهیلی در میان شاگردان کمال­‌الملک باید به این نکته توجه داشت که او از شاگردان رسمی و مورد تأیید استاد بوده است. پس از تأسیس مدرسه صنایع مستظرفه در ضلع جنوبی باغ نگارستان به کوشش کمال‌­الملک، این مدرسه دو طیف از هنرجویان مشتاق به یادگیری هنر را پذیرا می­‌شود. گروه اول هنرجویان رسمی مدرسه هستند که طی گذراندن چند سال مستمر آموزش، دیپلم رسمی مدرسه را دریافت می­‌کنند و گروه دوم هنرجویان غیر رسمی یا مستمع آزاد مدرسه بوده­‌اند که در ضمن مدت کوتاه­‌تری نیز در مدرسه حضور داشته­‌اند.

محسن سهیلی خوانساری از گروه اول به شمار می­‌آید که مدت زیادی به عنوان شاگرد رسمی در مدرسه حضور داشته است. در اغلب عکس­‌هایی که از شاگردان مدرسه­ صنایع مستظرفه در کنار کمال­‌الملک به یادگار مانده، سهیلی نیز در صف شاگردان دیده می­‌شود. در گزارش مربوط به فعالیت شاگردان مدرسه، از ابتدا تا زمان تعطیلی، آمده است که: «محسن سهیلی خوانساری در دورنماسازی و صورتگری کار کرده و امروز استادی مشهور است.»[1] در این گزارش که حکم یک سند مهم تاریخی را دارد، علاوه بر ذکر توانایی­‌های فنی سهیلی، بر شهرت او در اواخر دهه­ 1300 خورشیدی، اشاره شده است.

به طور کلی، بهترین نقاشی‌های سهیلی طبیعت بی‌جان، منظره و چهره‌سازی است، با این حال، وی یکی از هنرمندان سنت­‌گرایی است که کوشیده قلم خود را تا حدودی از قید و بند کلاسیکگرایی برهاند.

[1] – سهیلی خوانساری، احمد، کمال هنر، انتشارات علمی، 1368، ص 82.