امضا: «محمود فرشچیان 83» (پایین چپ)
آبرنگ روی مقوا
72×54 سانتیمتر
تاریخ اثر: 1383
- این اثر در کتاب «آثار استاد محمود فرشچیان» (ص 234 و 235) به کوشش ناصر میرباقری، انتشارات خانه فرهنگ و هنر گویا (۱۳۸۷) به چاپ رسیده است.

محمود فرشچیان در نقاشی‌های خود مکتبی تازه را پایه‌گذاری کرده که هرچند ریشه در سنت نگارگری و تصویری ایران دارد، اما با فضای نقاشی‌های مدرن نیز بیگانه نیست. فضاسازی‌های پویا، تمرکز بر جزییات واقع‌گرایانه، تکنیک‌های پیچیده و جدید در ساخت‌وساز نقاشی، ترکیب‌بندی‌های پیچیده و توجه به ارزش‌های خطی از جمله نوآوری‌های فرشچیان در ایجاد اسلوبی جدید برای نگارگری و معرفی آن به عنوان سبکی بین‌المللی از دستاوردهای هنر ایرانی است.

در اثر پیش رو، هنرمند با حذف خط زمینه، هفت پیکره انسانی را در فضایی معلق تصویر کرده است. نوع پیچش فیگورها به گونه‌ای است که این تعلیق را با سبکی، بی‌خویشی و مستی همراه می‌کند. نقطه کانونی اثر، ساز دف است و چشم مخاطب با حرکت دست مرد به صورت مارپیچ به سمت بالا و چپ حرکت کرده و در پیچشی دلنشین به ساز نی رسیده و در نهایت به ساز تنبور در سمت راست کادر ختم می‌شود. شیدایی و شوریدگی شخصیت‌ها در کنار نوع حرکت ابرها، لباس‌ها و دستارها، حس موسیقیایی اثر را تقویت می‌کند. گویی هفت پیکره نمادی از هفت وادی عشق هستند که جز با پیروی از دل نمی‌توان از آن‌ها گذشت، عقل را در آن ساحت راهی نیست و منزل به منزل، مراتب سلوک در آن با صدایی دلنشین و اهورایی همراه است. هنرمند با پرهیز از رنگ‌پردازی البسه، حال و هوای مثالی اثر را تقویت کرده و ساحت زمینی را به حداقل رسانده و فضا را کاملاً در تجسمی خیالی فروبرده است.

این نوع از نقاشی و پرداختن به فرم و معنا، خاص فرشچیان است. او که در محضر استادانی چون میرزاآقا امامی و عیسی بهادری تعلیم دیده، به خوبی توانسته از فرهنگ غنی فارسی به‌خصوص در ادبیات و کنایات و استعاره‌های آن بهره گرفته و معانی عرفانی را در قالب تصاویری خیال‌انگیز مصور سازد.

فدریکو مایور، مدیر کل یونسکو، مهم‌ترین ویژگی کارهای فرشچیان را این‌چنین بیان می‌کند: «فرشچیان ضمن داشتن شناختی عمیق از هنر معاصر، هم‌چنان بر سنن هنری ایران وفادار مانده و میراث فرهنگی ایران را زیر پا نگذاشته است. آثار امروز او شاهدی بر گنجینه‌های گذشته‌اش هستند»[1]. این گنجینه کهن، به‌جز تاریخ غنی نگارگری ایرانی، شامل سال‌ها هنرآموزی در نقش و طراحی فرش در زادگاهش اصفهان است. هم‌چنین تأثیرات مکتب نگارگری اصفهان به‌ویژه آثار رضا عباسی به عنوان پرآوازه‌ترین هنرمند عصر صفوی، به خوبی در نقاشی‌های فرشچیان قابل پیگیری است. حذف رنگ و استفاده از حداقل رنگ‌ها، اهمیت‌یافتن دورگیری و ارزش‌های خطی، توجه به پیکره‌های انسانی و پرهیز از منظره‌سازی، استفاده از فضاهای خالی و بها یافتن زمینه، نزدیک شدن به کاراکترهای انسانی و نمایش احوالات درونی، تنها بخشی از تأثیراتی است که فرشچیان از مکتب نگارگری رضا عباسی گرفته است.

نقاشی‌های محمود فرشچیان سیر و ساحت در جهان شگفتی است. او را در شمار هنرمندانی می‌دانند که قادر است آمیزه دلاویزی از حقیقت و خیال به صورت سیاحت زمینی و آسمانی را در آثارش ارایه کنند. در آثار فرشچیان، پیکره‌ها بر خلاف سنت نگارگری ایرانی، دارای جسمانیت، سن و سال و جنسیت هستند. فرشتگان در ساحت ماده حاضر می‌شوند و میان باغ و گلشن‌هایی پرنقش‌ونگار، در کنار غزال‌های تیزپا می‌نشینند. منبع نوری در این آثار غالباً مشخص است و نوع پراکندگی نور از قوانین عالم ماده تبعیت می‌کند. با این حال نمی‌توان صحنه آفریده شده به دست فرشچیان را به‌جز در نقاشی‌های او تجربه کرد؛ همه چیز در اوج زیبایی و تکامل است. رنگ‌های شفاف در تونالیته‌های زیبا و دل‌انگیز، فضایی مثالی را می‌آفریند که نظیری در عالم ندارد و تنها در قوه خیال می‌توان آن را جست؛ تخیلی که جز در عالم شاعرانه هنرمند ایرانی نظیری ندارد.

[1] . رضازاده طامه، قاسم (1374) کلک خیال‌انگیز: استاد محمود فرشچیان، ش 28، ص 204.