امضاء: «Roma 14 May 1962 Vasiri» (پشت اثر)
ترکیب مواد روی بوم
100×80 سانتی‌متر
تاریخ اثر: 1341

شن­‌نگاری یا ترکیب­‌بندی­‌های شنی از شاخص‌ترین دوره‌های هنری محسن وزیری‌مقدم است که اثر حاضر نمونه‌ای بسیار زیبا از این مجموعه است. این اثر در سال 1962 میلادی خلق شده، یعنی دقیقاً همان سالی که با ارائه­ اثری مشابه با عنوان پنجه بر خاک، نام هنرمند در سی‌و‌یکمین دوره­ بی­ینال ونیز مطرح می­‌شود. این مجموعه کارها، رویکرد منحصر به فردی در نقاشی انتزاعی ایران به‌حساب می‌آید که هنرمند با به‌کارگیری و ترکیب ماسه‌های قهوه‌­ای، سیاه و روشن بر سطح بوم به آنها دست یافته است. وی از اواخر دهه 1330 خورشیدی، نقاشی بازنمودی را کنار گذاشته و به پژوهش و تجربه استفاده از ماده، بافت و امکانات بیان تصویری با سطوح مختلف می­‌پردازد. این نقاشی‌های انتزاعی که با حرکت‌های سریع دست ساخته شده‌اند، مشخصاً تأثیرات جنبش هنر بی‌فرم (Art Informal) را  نشان می‌دهند.

وزیری مقدم در جست ­و­جوی شیوه­ای خاص و بیانی شخصی در کاربست ماده، به طوری که خود روایت کرده، سرانجام در سال 1338 در سواحل پوشیده از ماسه­‌های سیاه دریاچه­ آلبانو (جنوب شرقی رم)، به هدف خود می‌رسد. به گفته­ او: «من برای خنداندن دوستانم ماسه سیاه را برداشتم و خودم را سیاه کردم. ناگهان اثر شیارهایی که از حرکت انگشتانم بر روی ماسه پدید آمده بود، مرا به تفکر انداخت. اندیشه­‌ای تازه در ذهنم بیدار شد؛ تصویر خاک­بازی‌­های دوران کودکی در برابرم تجسم یافت. خاطره­ چیزی که زمانی انجام داده بودم. یک بازی به ظاهر بی‌هدف ناگهان به یک تجربه­ تجسمی عمیق تبدیل شد. بازی من در برابر چشمان کنجکاو دوستانم پایان گرفت. کیسه­‌ای از ماسه برداشتم و به رم برگشتم. شکل­‌یابی بر روی ماسه سرگرمی جالبی بود، ولی ماه‌­ها طول کشید تا توانستم شیارهایی را که بر دل خاک نقش می‌زدم، بر روی بوم ثابت کنم.»[1]

شن­‌نگاری‌­های وزیری مقدم، علاوه بر اینکه به یکی از جدی‌ترین جریان­‌های هنر مدرن مربوط می­‌شود، ارجاعاتی به پریمیتیویسم یا نوعی بدویت­‌گرایی دارند. حتی می­‌توان دورتر رفت و آنها را هم­‌تراز نقاشی­‌های دیواری انسان نخستین با دست در غارهای باستانی دانست. به همین جهت می‌توان تأثیری از هنر تجریدی و چکیده‌­نگارانه­ سپیده‌­دم تاریخ را بر آثار این هنرمند ردیابی کرد. دقیقاً از همین‌رو بسیاری از منتقدان غربی از جمله توروکو لی­وری، ماریو بوسالی و یا جولیو کارلو آرگان، اهمیت به سزایی برای این دوره از کارهای وزیری مقدم قائل شده­‌اند.

به عنوان مثال لائورا تورکو لی­وری -منتقد ایتالیایی- در خصوص این دوره از کارهای او می‌­نویسد: «بر جای گذاردن علامت­‌ها و نوشته­‌هایی ماندگار بر روی ماسه و شن، همانند آن است که به میزانی کوچک، از خداوندگاری تقلید کنیم که اندیشه­ خود را درون زمین و بر زمین، با حرکتی که آنی است و پر معنا، حک می­‌کند. سپس زمین از ژرفای خود، آن اندیشه را درمی­‌یابد و بازتاب می­‌دهد و آن را از راه ارتعاشاتی که هم‌سو و هم‌نوای طبیعت­‌اند، به ریشه­ گیاهان و به خاکی که موجودات زیست‌مند بر روی زمین آن گام می­‌نهند و به آبی که فراگیر دیگر موجودات غرق در آن است، می‌رساند. حرکتی آنی برای اثری ماندگار بر روی ماسه و شن، شکوفایی‌بخش آثار وزیری است و همین جا است که مجموعه­ شن­‌نگاری­‌های او، به مثابه بیان نیاز سازنده­‌اش به پیوستن به کلیتی همسو و همنوای طبیعت که خواستار پیوند با گردش مدام حیات است، رخ می­‌کند. تماس و آمیزش دست با خاک و ماسه، به ریشه­‌های اصیل ما بازمی­‌گردد. به آب و به دریا. به سخن دقیق‌­تر آستان‌ه­ای گشوده می­‌شود که در پی گذار از آن، لایه­‌ی سرزنده­‌ی خاکی که زایای گیاهان است، به این جهان می­‌آید و این چیزی است که باید بتوانیم در تابلوهای شنی وزیری جستجو کنیم.»[2]

[1] پیشگامان هنر نوگرای ایران: محسن وزیری مقدم، به کوشش رویین پاکباز و یعقوب امدادیان، موزه هنرهای معاصر تهران، 1383: ص41.
[2]. همان، ترجمه دکتر منصور فلامکی از ایتالیایی، ص8.