امضا: «رضا مافی 1352MAFI » (پایین وسط)
رنگ‌روغن روی مقوا
60×40 سانتیمتر
تاریخ اثر: 1352

رضا مافی یک از هنرمندان فعال و خوش‌ذوق در عرصه نقاشیخط مدرن ایران بود که با وجود دوران کوتاه فعالیتش در این عرصه، تأثیری انکارناپذیر بر روند تحولات بعدی این هنر گذاشت. او در بیشتر آثارش در دهه پنجاه، ترکیبی از سبکی تخت و گاه تزیینی را با اجرایی قدرتمند از کار خوشنویسی و رنگ‌آمیزی ماهرانه به نمایش گذاشت. وی برخلاف هم‌نسلانش، به دنبال ساختارشکنی در زبان و نوشتار نبود. تأکید مافی بر حفظ هویت شکلی و درک زیبایی‌شناسی حروف نستعلیق باعث شد تا در مقام یک استاد تمام عیار خوشنویسی، قواعد جزمی و مبانی خط فارسی را در کار نقاشیخط‌ با سبکی اختصاصی و نو مستحیل سازد.

در نقاشیخط ایرانی از دوره قاجار تا روزگار معاصر، خوشنویسان همواره به دنبال ارایه ترکیب‌هایی تازه از نخستین آیه قرآن کریم، «بسم‌الله الرحمن الرحیم» به شکل پرندگان بوده‌اند که این ترکیب خاص آن با عنوان «مرغ بسم‌الله» شهرت یافته است. این ترکیب چشم‌نواز که در دویست‌سال گذشته دستمایه کار بسیاری از خوشنویسان برجسته همچون ملک‌محمد قزوینی، مشکین‌قلم اصفهانی، میرزا محمدعلی خیارجی قزوینی و … بوده، در چند دهه اخیر نیز به‌عنوان یک نقشمایه تکرارشونده بارها مورد استفاده هنرمندان معاصر قرار گرفته است. مرغ بسم‌الله در سنت خوشنویسی ایرانی گاه به صورت تکی و گاه زوج در ترکیب‌بندی هماهنگ تصویر شده است.

بی‌شک روایت رضا مافی در دهه پنجاه و نمونه‌های متنوع و بدیعی که او از ترکیب مرغ بسم‌الله طراحی و ارایه کرده از جهات مختلفی قابل توجه و در بررسی تاریخچه نقاشیخط معاصر ایران و خاورمیانه با اهمیت است. تابلوی حاضر یکی از همین نمونه‌های نفیس از کتابت نقاشانه «بسم‌الله الرحمن الرحیم» با استفاده از قلم ثلث ایرانی و استفاده هوشمندانه از فرم حروف است. مافی در این اثر دو مرغ را در شکلی بسیار چشم‌نواز در هم ترکیب کرده است. او با انتخاب زمینه اخرایی روشن، فرم به‌هم‌پیوسته دو مرغ را به کلی از متن جدا و شاخص کرده است.

مافی با مطالعه دقیق آثار قدما در این دوره یکی از خوشنویسان نوگرای ایران است که در شکل‌گیری نهضت بازگشت به شیوه‌ خوشنویسان دوره قاجار گام برمی‌دارد. البته نحوه مواجهه او با سنت خوشنویسی، کاملاً مدرن و تازه است. آثار نقاشیخط وی به خصوص نمونه‌های مرغ بسم‌الله نشان‌دهنده تلاش آگاهانه هنرمند برای گشودن بابی جدید در به‌کارگیری حروف و کلمات در پیوند با ویژگی‌های هندسی موجود در خطاطی ایرانی و تبدیل آن به یک اثر نقاشی است. از همین رو اثر حاضر نشانه‌ای از این نبوغ هنری مافی در گستره خط و رنگ و ترکیب‌بندی به حساب می‌آید.