امضاء: «م.عربشاهی 58» (پایین چپ)
ترکیب‌مواد روی بوم
135×124 سانتیمتر
تاریخ اثر: 1358
پیشینه:
این اثر توسط صاحب فعلی از مجموعه شخصی منیژه میرعمادی و دکتر جمشید ناصری خریداری شده است.

مسعود عربشاهی یکی از شناخته‌شده‌ترین نقاشان مدرن ایرانی است که در چندین دهه فعالیت هنری خود به کنکاش در فرهنگ‌های باستانی و کاربست صریح نقشمایه‌های بومی بین‌النهرین، ایران باستان و حتی ایران دوره اسلامی در نقاشی‌های انتزاعی خود پرداخت. بسیاری از آثار وی برگرفته از عناصر زیربنایی معماری باستانی، به‌ویژه پلان کاخ‌ها، ابنیه و عبادتگاه‌های تاریخی است که در طول زمان از بین رفته و تنها پهنه‌ای از جداول و طرح نخستین آن‌ها بر جای مانده و رد نقوش مذهبی و سنتی در آن‌ها دیده نمی‌شود.

آثار عربشاهی از سال ۱۳۸۵ تاکنون در حراجی‌های داخلی و خارجی بسیاری از جمله کریستیز، ساتبیز، بونامز، اسمارت آکشن، ریور و حراج تهران بارها و بارها چکش خورده و جایگاه ویژه‌ای را در مارکت هنر به خود اختصاص داده‌اند.

اولین نقاشی‌های انتزاعی عربشاهی، ملهم از تصاویر سرزمین‌ها و مناظر رمزآلودی بود که در دوران کودکی روح جست‌وجوگرش را به خود فراخوانده بودند. بعدها در آثارش فرم‌ها به اشکال تکرار‌‌‌‌‌‌پذیر نوشته‌هایی بدل شدند که زبان بصری انتزاعی خاص خود را داشتند. در آثار این دوره ضربه‌قلم‌های مکرر ترکیب‌بندی‌های موزون انتزاعی را به وجود ‌آوردند. از میانه دهه پنجاه فرم‌های انتزاعی بافت‌ها و بناها در آثارش رخ نمودند. آثاری از سازه‌های کهن، نقوش مبهم نیمه‌مرئی و اشکال معمارانه که یادآور نقشه‌های تاریخی هستند. اثر حاضر نیز به همین دوره تعلق دارد. پس از آن هنرمند به واسطه سفر به اروپا و زندگی در پاریس و تجربه‌ جامعه‌ مدرن و نوین اروپایی که در تضاد با نگرش و شیوه‌ زیست ‌شرقی قرار داشت، در نوعی رویارویی فرهنگی، شیفته‌ بینشی شد که در ذات خود بر اهمیت قانونمندی جهان، خورشید، کهکشان‌ها، آسمان و تأثیر آنان بر زندگی تأکید می‌ورزید. بدین ترتیب در این دوره خطوط و اشکال هندسی، فضایی و نجومی و گردش سیاره‌ها و مدارهای ستاره‌شناسی نیز در آثار او راه یافتند.

اثر حاضر نیز که از مجموعه آثار متأثر از معماری و سازه‌های کهن در ترکیب با بافت‌های انتزاعی به شمار می‌رود، در ذات خود به نوعی انتزاع تغزلی منجر می‌شود که شکوهی مبهم را در دل خود جای داده است. این اثر در نگاه اول یادآور نقشه‌های هوایی جغرافیایی و نظامی است که به واسطه نوع چیدمان عناصر بصری، پالت رنگی محدود به تونالیته‌های خاکستری و در بخشی طلایی‌رنگ و بافت‌های ایجاد شده بر سطح بوم، وجهی رازآلود و باستانی به آن بخشیده است. گویی جهانی در تابلو شکل گرفته که می‌توان ساعت‌ها در برابر آن ایستاد و از جزییاتش رمزگشایی کرد. خطوط، بافت‌ها، نقطه‌ها، نوارهای مستطیل‌شکل و شبه‌نوشته‌ها هر یک جهانی را با خود به ارمغان می‌آورند که جای تأمل و تعمق دارد. لایه‌های مختلفی که بر سطح بوم قرار گرفته‌اند، در همجواری بافت‌های متنوع بر پیچیدگی اثر در عین سادگی افزوده‌اند. هنرمند به واسطه استفاده از یک رنگ واحد به مجموعه فرم‌ها و بافت‌های پراکنده و درهم تنیده وحدتی یکپارچه بخشیده و آن‌ها را در کنار هم منسجم کرده و با غلبه رنگ خاکستری به آن وقار و شکوهی غیر قابل انکار داده است. گویی در این اثر عناصر و کیفیات بصری از خط و نقطه و سطح گرفته تا بافت و ریتم، در کنار هم یک کل منسجم را تشکیل می‌دهند که در عین واحد بودن دارای کثرت است. لایه زیرین تابلو مانند یک جدول تقسیم‌بندی شده، اما اتفاق فرمی متفاوتی در بخش‌های مختلف نمی‌افتد و جزییات یک اندازه و یک شکل در کل اثر پراکنده‌اند. در بخش وسط بالای کادر که محدوده مستطیل‌شکلی با رنگ زرد خود را از بقیه بخش‌ها جدا کرده نیز فرم‌ها و بافت‌ها مغایرتی ندارند و صرفاً به واسطه رنگی خاص تشخص یافته و مانند یک عنصر متعالی در یک نظام فرمی بر مابقی بخش‌ها تسلط دارد، اما وجه دیگر این تأکید با رنگ زرد شاید بیانگر اهمیت ویژه‌ای است که نقاش برای تمدن‌های کهن قایل بوده و این نکته را گوشزد می‌کند که در دل این ویرانه گنجی نهفته که هنوز به طور کامل کشف نشده است. ویژگی شکلی در ترکیب هندسی نقاشی بیش از ذهنیت هنرمند، بر بنیان‌های مدرنیسم انتزاعی تکیه دارد، لیکن همیشه راه برای تأویل و خوانش در اثری تجریدی باز است.